กำแพง ในความหมายตามพจนานุกรม หมายถึง เครื่องกั้น เครื่องล้อม ที่ก่อด้วยอิฐ ดิน หรือ หิน เช่นเดียวกับคำว่า Wall ในภาษาอังกฤษ ที่หมายถึง โครงสร้างอิฐหรือหินในแนวตั้งที่ทอดยาวต่อเนื่องเพื่อล้อมรอบหรือแบ่งแยกผืนแผ่นดินออกจากกัน

  โดย เจมส์ วิสิทธิ์ เตชสิริโกศล ศิลปินร่วมสมัยชาวกรุงเทพโดยกำเนิด ผู้อาศัยและทำงานในจังหวัดนครศรีธรรมราช ถึงแม้เขาจะทำงานศิลปะแบบนามธรรม แต่ผลงานของเขาก็แตกต่างจากศิลปินนามธรรมทั่วๆ ไปที่เน้นในการแสดงออกของอารมณ์ความรู้สึกภายในและการทำงานแบบด้นสด (Improvisation) หากแต่เป็นการทำงานที่ผ่านการวางแผน และการใช้กระบวนการคิดในเชิงวิพากษ์ต่อประเด็นทางสังคมและสิ่งแวดล้อมรอบตัว อย่างเรื่องของปัจจัยรายรอบที่ควบคุมชีวิตมนุษย์อย่าง ระบบทุนนิยม, วัฒนธรรม, ประเพณี และอำนาจทางสังคมการเมือง ผลงานของเขายังเป็นการทดลองกับธรรมชาติและปฏิกิริยาทางเคมีของสื่อทางศิลปะอย่าง สี และผลิตภัณฑ์ผสมสีชนิดต่างๆ เพื่อสร้างเป็นผลงานศิลปะนามธรรมอันมีเส้นสาย รูปทรง สีสัน ที่สื่อสารถึงประเด็นที่เขาต้องการจะนำเสนออย่างมีนัยยะสำคัญ

  No Wall เป็นนิทรรศการแสดงเดี่ยวครั้งล่าสุดของวิสิทธิ์ ที่ได้แรงบันดาลใจจากการได้เห็นกำแพงในรูปแบบต่างๆ ในประสบการณ์การเดินทางท่องเที่ยวในหลายประเทศทั่วโลก ทั้งกำแพงที่ทำจากหิน อิฐ ดิน หรือกำแพงโลหะต่างๆ

  “ผมมองว่ากำแพงเหล่านี้แสดงถึงนัยยะหลายอย่าง อาจจะเป็นความยิ่งใหญ่และการข่มขวัญคู่ต่อสู้ของอาณาจักรอันเกรียงไกรสักแห่ง หรือสร้างขึ้นเพื่อป้องกัน หรือแม้แต่ปกปิด ไม่ให้คนภายนอกเข้าถึงหรือรับรู้สิ่งที่อยู่ภายในได้ หรือแม้แต่ใช้ปกปิดความหวาดกลัวของผู้สร้าง หรือความศรัทธาอันยิ่งใหญ่ทางศาสนา ในทางกลับกัน กำแพงเหล่านี้ก็สร้างขึ้นจากแรงงานของทาสจำนวนมหาศาลมาโดยตลอด

  ยกตัวอย่างเช่น กำแพงเมืองจีน ที่ผมเคยได้ยินมาว่าแรงงานที่ตายในการสร้างกำแพง ก็ถูกฝังให้กลายเป็นส่วนหนึ่งของกำแพงไปด้วย นั่นหมายความว่าในเนื้อของกำแพงนั้นนอกจากจะมีหยาดเหงื่อแรงงานทาสแล้ว ยังมีเลือดเนื้อ ชีวิต และความตาย ของพวกเขารวมอยู่ด้วย”

  ประเด็นเหล่านี้ถูกนำเสนอผ่านผลงานภาพวาดหลากสีสันจำนวน 33 ชิ้น ในนิทรรศการครั้งนี้ เมื่อมองเผินๆ ผลงานเหล่านี้ดูคล้่ายกับภาพวาดนามธรรม แต่เมื่อพินิจพิจารณาให้ดีๆ แล้ว จะมองเห็นรูปแบบของเส้นสายและพื้นผิวที่มีโครงสร้างของลักษณะความเป็นกำแพงแฝงอยู่ด้วย ที่น่าสนใจก็คือ สีสันอันสดใสของภาพวาดเหล่านี้ ดูๆ ไป ก็คล้ายกับสีสันของตัวต่อเลโก้อยู่ไม่หยอกเหมือนกัน

  “ในการทำงานชุดนี้ ผมไม่ได้จงใจที่จะวาดภาพเหมือนของกำแพงออกมาอย่างชัดเจน หากแต่ความเป็นกำแพงนั้นอยู่ในกระบวนการคิดคำนวณ เพื่อให้ได้มาซึ่งรูปทรง เส้นสาย สีสัน พื้นผิวของภาพ ถ้าสังเกตดูในภาพ จะดูคล้ายกับการเอารูปทรงต่างๆ มาเรียงต่อกันเป็นกลุ่มก้อนอะไรสักอย่าง เหมือนอย่างเวลาที่เด็กๆ เล่นเลโก้ เขามักจะเลือกตัวต่อที่มีสีสันหรือรูปทรงที่เขาชอบ บางคนอาจจะเลือกตัวต่อสีเดียวมาประกอบ แต่บางคนอาจจะชอบตัวต่อหลายสี บางคนอาจจะเลือกตัวต่อแบบสุ่มๆ เพื่อสร้างรูปทรงอะไรบางอย่างขึ้นมาตามความคิดของเขา เช่นเดียวกับภาพวาดของผม ที่ถึงแม้จะเป็นการประกอบกันของรูปทรงที่ไร้ความหมาย ดูไม่รู้เรื่อง แต่ในขณะเดียวกัน การประกอบกันนั้นก็มีกระบวนการทางโครงสร้างที่ผ่านการคิดคำนวณถึงแนวคิดหลักของนิทรรศการครั้งนี้แฝงอยู่ด้วย”

  นั่นทำให้ผลงานชุดนี้ แม้จะมีเปลือกนอกดูเหมือนศิลปะนามธรรม (Abstract art) ที่ศิลปินมุ่งเน้นในการทำงานที่แสดงออกถึงอารมณ์ความรู้สึกโดยไม่ยึดติดกับความเป็นจริงหรือความเป็นเหตุเป็นผลใดๆ หากแต่ผลงานของวิสิทธิ์มีความแตกต่างออกไปตรงที่ ถึงแม้จะเป็นการทำงานคล้ายกับรูปแบบของงานศิลปะนามธรรมที่เป็นการประกอบกันของรูปทรง เส้นสาย สีสัน และพื้นผิว โดยไม่เลียนแบบความเป็นจริง หากแต่ในกระบวนการทำงานของเขาก็มีโครงสร้างที่อ้างอิงและยึดโยงกับแนวคิดหลัก รวมถึงสะท้อนสภาวะทางสังคมร่วมสมัยอย่างแน่วแน่และชัดเจน ดังนั้น ถ้าเราจะนิยามประเภทหรือรูปแบบทางศิลปะของเขาในนิทรรศการครั้งนี้ ก็น่าจะเป็นงานศิลปะแบบกึ่งนามธรรม (Semi-abstract art) หรืองานศิลปะนามธรรมแบบคอนเซ็ปชวล (Conceptual abstraction art) ก็น่าจะพอเข้าเค้าอยู่

  แนวคิดแบบคอนเซ็ปชวลนี่เอง ที่ไปพ้องกับแรงบันดาลใจอีกประการในผลงานชุดนี้ของวิสิทธิ์ นั่นก็คืออัลบั้ม The Wall (1979) ของ Pink Floyd วงดนตรีโพรเกรสซีฟร็อกสัญชาติอังกฤษ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง บทเพลง Another Brick in the Wall ซึ่งสะท้อนถึงการที่อำนาจรัฐที่กดขี่และลดทอนความเป็นปัจเจกของประชาชน หรือแม้แต่เยาวชน ผ่านระบบการศึกษาอันเข้มงวดและไร้เสรีภาพ จนทำให้พวกเขาเป็นไม่ต่างอะไรกับแค่ก้อนอิฐก้อนหนึ่งบนกำแพงเท่านั้น

  “ด้วยความที่ผมเป็นคนชอบฟังเพลงร็อกอยู่แล้ว The Wall ก็เป็นอัลบั้มที่ผมชอบมากๆ โดยเฉพาะเพลง Another brick in the wall และผมพอจะเข้าใจความหมายและเนื้อหาของเพลงนี้ ซึ่งถ้าจะพูดง่ายๆ ก็เป็นเรื่องของการจำกัดขอบเขตของสิทธิ เสรีภาพ การสร้างกฎเกณฑ์บังคับให้เด็กๆ กลายเป็นเหมือนก้อนอิฐบนกำแพง บังคับให้คนกลายเป็นส่วนหนึ่งของกำแพง ตอนแรกผมก็อยากจะเอาชื่อเพลงนี้มาตั้งเป็นชื่อนิทรรศการ แต่เกรงว่าพอตั้งไป ประเด็นจะถูกเบี่ยงเบนไป ก็เลยเปลี่ยนมาใช้ชื่อ No wall แทน เพื่อเป็นการตั้งคำถามด้วยว่า มนุษย์เราจำเป็นต้องมีสิ่งที่เรียกว่า “กำแพง” หรือไม่?”
  แนวคิดของการมีหรือไม่มีกำแพงที่ว่านี้ ยังถูกนำเสนอผ่านการติดตั้งจัดวางภาพวาดในนิทรรศการนี้ ที่นอกจากจะแขวนให้ชมบนผนังกันตามปกติแล้ว ยังมีการแขวนภาพวาดจากเพดานให้ลอยดิ่งอยู่กลางห้องแสดงงาน ราวกับเป็นผลงานที่แขวนอยู่บนกำแพงล่องหนหรือกำแพงที่ไร้ตัวตน ให้ผู้ชมสามารถเดินข้ามฟากไปดูชมผลงานทั้งสองด้านได้อย่างเสรีอีกด้วย

  “ผมมองว่ากำแพงนั้นเป็นสิ่งสมมติ เพราะผมมองว่าสิ่งก่อสร้างที่เราเรียกว่ากำแพงนั้นมีความย้อนแย้งกับความรู้สึกของผู้ที่ต้องการจะสร้างมัน คือในขณะที่บางคนพยายามสร้างกำแพงใหญ่ๆ หลายสิบหลายร้อยเมตรขึ้นมาเพื่อปกป้องความยิ่งใหญ่ของตน แต่ในขณะเดียวกัน ตัวเขาเองก็ไม่อยากถูกขังอยู่ภายในกำแพงนั้นเช่นเดียวกัน เพราะฉะนั้น การสร้างกำแพงก็ไม่ต่างอะไรกับการสร้างกรอบมาขังตัวเองเอาไว้ข้างใน เขาอาจจะรู้สึกมั่นคง ปลอดภัย แต่ท้ายที่สุด ตัวเขาเองก็ถูกกักขังอยู่ภายในกำแพงนั้นเช่นกัน”

  สิ่งที่น่าสนใจประการสุดท้ายในนิทรรศการครั้งนี้ของวิสิทธิ์ก็คือ เมื่อเราพิจารณาภาพวาดทุกภาพในนิทรรศการครั้งนี้ของเขา เราพบว่าภาพวาดเหล่านี้ไม่ปรากฏลายเซ็นบนภาพเลยแม้แต่ภาพเดียว ซึ่งผิดกับธรรมเนียมของศิลปินส่วนใหญ่ ที่มักจะแสดงตัวตนหรือความเป็นเจ้าของบนผลงานของตนเอง เรามาทราบในภายหลังว่า ที่เป็นเช่นนี้ก็เพราะ เวลาทำงานวาดภาพ วิสิทธิ์ไม่ได้ทำงานวาดภาพบนแคนวาสที่วางในแนวตั้งบนขาหยั่งวาดภาพ หากแต่เขาทำงานด้วยการวางแคนวาสในแนวนอน แล้วเดินวนไปรอบๆ ภาพเพื่อวาดภาพแทน ด้วยเหตุนี้จึงทำให้ภาพวาดของเขาไม่มีหัวหรือท้าย ไม่มีด้านบนหรือด้านล่าง ไม่มีแนวตั้งหรือแนวนอน จึงสามารถดูภาพในแนวไหนก็ได้ ตามอัธยาศัยของผู้ชมนั่นเอง นับเป็นการทำงานแบบไร้กฎเกณฑ์และกระบวนท่า สมดังชื่อนิทรรศการ ไร้กำแพง จริงๆ อะไรจริง!