เชื่อว่าความย้อนแย้งในการใช้ชีวิตแบบ ‘เมืองๆ’ ของคนเมืองที่ว่ามานี้ไม่ใช่เรื่องใหม่ หากแต่เป็นอะไรที่มีอยู่เสมอมาและได้แต่ทำใจให้ชิน แม้จะรู้ว่ามีบางอย่างไม่ถูกต้อง จนบางครั้งก็อดตั้งคำถามไม่ได้ว่าสิ่งเหล่านี้เกิดจากความไร้ระเบียบของสังคม ความย่อหย่อนของกฎหมาย หรือเมืองที่ขาดการจัดการที่ดีกันแน่ เพราะในโลกแห่งความจริงนั้นช่างสวนทางกับสโลแกน ‘ชีวิตดีๆ ที่ลงตัว’ เสียเหลือเกิน 

  “ในเมื่อเมืองเกิดจากมนุษย์สร้าง ทำไมเราถึงปล่อยให้มันเป็นเมืองที่เรารู้สึกขยะแขยง ทำไมเราไม่สร้างเมืองที่มนุษย์สามารถอยู่อาศัยได้อย่างมีคุณภาพชีวิตที่ดีล่ะ?”

  นี่ไม่ได้เป็นเพียงคำถามในใจเรา แต่ยังเป็นคำถามของ ฟิวส์ - นัฐพงษ์ พัฒนโกศัย และ โจ - ดลพร ชนะชัย สองผู้ก่อตั้ง Cloud-floor บริษัทสถาปนิกที่ไม่ได้คิดแค่เรื่องการออกแบบสถาปัตย์ หากยังสนใจไปถึงการพัฒนาเมืองและพื้นที่สาธารณะ เพื่อสร้างคุณภาพชีวิตของผู้คนให้ดีขึ้นจากสิ่งที่เรียกว่างานออกแบบด้วย

  จุดเปลี่ยนของฟิวส์และโจเริ่มต้นจากตอนที่ทั้งคู่ไปเรียนต่อที่ประเทศเยอรมัน และมีโอกาสทำงานกับบริษัทสถาปนิกที่พูดถึงการนำเสนอเมืองในอนาคต จากตรงนั้นเองทำให้พวกเขาเกิดความรู้สึกว่า ในเมื่อเมืองที่เจริญที่สุดแห่งหนึ่งในโลกยังมองเรื่องการพัฒนาต่อ เป็นไปได้ไหมหากจะทำสิ่งนั้นให้เกิดขึ้นกับประเทศไทยบ้างด้วยสินทรัพย์ที่เรามี

  “พอมองกลับมาที่บ้านเรา สถาปนิกไทยเก่งอยู่แล้ว สร้างตึกได้ดีมาก แต่พอเดินออกมาจากตึก ทำไมสิ่งที่อยู่นอกตึกมันไม่พัฒนาไปควบคู่กัน เราอยากนำเสนอว่าจะพัฒนากายภาพเมืองให้ดีเทียบเท่ากับอาคารได้หรือเปล่า แล้วเราก็พบว่าเรื่องเมืองไม่ใช่แค่เรื่องกายภาพ แต่เป็นประเด็นเมืองที่มีเรื่องอากาศ เรื่องความมั่นคงทางอาหาร กับเรื่องอื่นๆ อีกมากมาย นี่คือจุดเริ่มต้นของ Cloud-floor และสิ่งที่เรากำลังจะทำต่อไป” 

  ฟิวส์ : มันจะพื้นฐานของความเป็นสถาปนิกที่เรียกว่า Empathy ซึ่งมันทำให้เกิดความเป็นกันเองเวลาที่เราคุยกับชุมชน

  โจ : ด้วยความที่บางงาน โจทย์ของเราไม่ได้ชัดมาก เราเลยต้องเข้าไปตั้งแต่เริ่มต้น โดยใช้ Empathy ทุกอย่างที่เรามี ถึงจะได้รู้ว่าเรากำลังจะไปออกแบบอะไร หรือทำงานกับอะไร เพราะบางทีการออกแบบกายภาพอย่างเดียวไม่ได้ตอบโจทย์ เขาอาจจะแค่มี Issue อยู่หนึ่งอย่าง แล้วให้เราเข้าไปทำให้โจทย์ชัดขึ้น 

  ฟิวส์ : แล้วแต่พื้นที่ แล้วแต่บริบทครับ แต่โจทย์ท่ีเราได้รับส่วนใหญ่จะมี 2 แบบ แบบที่มีประเด็นอยู่แล้ว ให้เราเข้าไปรีเสิร์ชเพิ่ม กับอีกแบบคือมีแค่พื้นที่ แล้วให้เราเข้าไปสร้างโจทย์เอง ว่าง่ายๆ ก็คือแบบที่เป็นแพทเทิร์น กับไม่ได้เป็นแพทเทิร์น สมมติว่าในย่านๆ หนึ่ง เราเข้าไปแบบไม่รู้อะไรเลย ไม่มีประเด็นอะไรเลย ถ้าถามเขาว่าอยากจะให้พัฒนาอะไร คำตอบมันก็มักจะซ้ำกันหมด เช่น อยากได้พื้นที่สีเขียว อยากได้ทางเท้าดีๆ แก้ปัญหารถติด ฝุ่น ขยะ แบบนี้คือแพทเทิร์น เป็นความต้องการพื้นฐานที่คนอยากได้ แต่โจทย์ที่แต่ละพื้นที่มีไม่เหมือนกันเลยคือเรื่องของประวัติศาสตร์ และสินทรัพย์ที่เขามี ซึ่งทำให้บริบทของแต่ละงานแตกต่างกัน 

  ฟิวส์ : พาร์ทงานศิลปะ ผมว่ามันคือการสื่อสารทางอ้อมในบางเรื่อง บางปัญหาที่เราไม่สามารถแก้ไขได้ เราจึงสร้าง Statement ขึ้นมาเพื่อ Provoke คนในรูปแบบของงานศิลปะ ส่วนงานเชิง Urban ยกตัวอย่างเช่นที่เราได้ทำกับ CEA - สำนักงานส่งเสริมเศรษฐกิจสร้างสรรค์ (องค์การมหาชน) หรือ สสส. (สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ) งานลักษณะนี้จะค่อนข้างมีประเด็นมาให้ชัดเจน แล้วเราก็มาเวิร์คกันต่อ แต่ถ้าเป็นงานด้านสถาปัตย์ เช่น ทำอาคาร ทำหมู่บ้าน หรือคาเฟ่ ก็จะใช้ความคิดคนละชุดกันเลย ด้วยความสนใจที่เรามีคือเรื่องของสถาปัตย์ งานศิลปะ และเรื่อง Urban เราเลยไม่ได้แยกส่วนจากกันมากนัก และบางงานก็คาบเกี่ยวกันด้วยในเชิงความคิดกับในเชิงกระบวนการที่ทำให้มันเกิดขึ้น เลยออกมาเป็นความหลากหลายของสิ่งที่พวกเราทำ นี่แหละที่ทำให้คนยิ่งงงเข้าไปใหญ่ว่าเราทำอะไรกันแน่ (หัวเราะ) 

  โจ : หลังๆ พอผลลัพธ์ที่ออกมาไม่ได้ถูกกำหนดตั้งแต่แรก เราแค่รู้ว่าเป้าหมายของคนที่เราทำงานด้วยคืออะไร อย่างเช่น CEA ที่เขาต้องการทำงานกับคน กับชุมชน กับ Issue ที่เป็นปัญหาใหญ่ของพื้นที่นั้นๆ หรือประเด็นใหญ่ๆ ที่พูดกันทั้งประเทศ เราก็ต้องทำทั้งเชิง Issue และเชิงพื้นที่ด้วย แต่อย่างการทำงานกับ สสส. ที่เขาไม่ได้พูดเรื่องพื้นที่มากนัก ก็จะเป็นการทำงานกับ Issue ตรงๆ ไปเลย แต่ไม่ว่าอย่างไรหัวใจหลักๆ ของการทำงานทุกพาร์ทก็ยังเป็นเรื่องของการพัฒนาเมืองอยู่ 

  ฟิวส์ : ชัดที่สุดน่าจะเป็น The Shophouse สามย่าน ตั้งแต่เเรกเราคิดกันว่าการออกแบบ The Shophouse ต้องการพูดถึงเรื่องอะไรที่มันสัมพันธ์กับบริบทของพื้นที่ตรงนั้น กับเมืองรอบๆ และเรื่องที่เราอยากพูดถึงก็คือ Urban Everyday Life ของคนที่เคยอยู่ในตึกนั้น ซึ่งตึกแถวรูปแบบนั้นกำลังจะหมดอายุและถูกแทนที่ด้วยคอนโดมิเนียม ในอนาคตอีก 50-100 ปีข้างหน้า รูปแบบของ Shophouse อาจจะเหลือน้อยมาก หรือไม่เหลือเลยในกรุงเทพฯ และจะกลายเป็นประวัติศาสตร์ เราเลยบันทึกมันเอาไว้เหมือนเป็น Document ในแง่ประวัติศาสตร์ของอาคาร อีกทั้งยังเป็นงานศิลปะในมันตัวเอง เพื่อให้คนเก่าแก่ที่ยังอยู่ที่นี่ หรือคนที่ไม่ได้อยู่แล้ว ในวันหนึ่งที่เขากลับมา เขาจะได้ Remind ถึงวันเก่าๆ อีกครั้ง เหมือนเราเก็บความทรงจำของคนเหล่านี้มาเป็นงานออกแบบ ซึ่งในแง่หนึ่งมันคือการให้คุณค่าเขาด้วย

  แต่สำหรับ Roots กับ ไสใส เป็นแบรนด์ที่มีคอนเทนต์ค่อนข้างแข็งแรงยู่แล้ว หน้าที่ของพวกเราจึงเป็นการ Background ให้กับคอนเทนต์นั้น โดยไม่ต้องไปเล่าเรื่องแข่งกับเขา เพราะเป้าหมายของทั้งคู่คือการเล่าถึงต้นน้ำของพวกเขา เล่าถึงเรื่องคน เล่าถึงชุมชน เล่านอกพื้นที่ย่านประตูผีไปแล้ว การตั้งอยู่ตรงนั้นจึงไม่จำเป็นต้องเชื่อมโยงกับบริบทพื้นที่รอบๆ เสมอไป เพราะทั้งสองแบรนด์เชื่อมโยงกับที่ไหนก็ได้ในประเทศที่ให้คุณค่ากับเขา บริบทเชิงเมืองเลยถูกสื่อสารออกมาผ่านงานออกแบบเเทน ซึ่งถึงจะต่างกับแนวคิดการออกแบบ The Shophouse แต่ร้าน Roots กับ ไสใส ก็เป็นอีกหนึ่งงานออกแบบที่แสดงให้เห็นว่าบางครั้งคุณค่าไม่ได้อยู่ที่งานสถาปัตย์เพียงอย่างเดียว คอนเทนต์ที่แข็งแรงก็สามารถจะ Remind ไปถึงเรื่องข้างนอกได้

  ฟิวส์ : อาจเรียกว่าเป็นการอนุรักษ์ในอีกรูปแบบหนึ่งก็ได้ครับ เป็นความสนใจส่วนตัวของพวกเราเองที่อยากเข้าไป Explore อะไรบางอย่าง โดยไม่ได้มองว่าเราเข้าไปเพื่อทำ Business เพียงอย่างเดียว เพราะเรายังยึดอาชีพเราอยู่ อย่าง The Shophouse เราพัฒนาไม่ได้ เพราะไม่ใช่สินทรัพย์เรา แต่เรารีเสิร์ชได้ เก็บบันทึกได้ เพื่อให้คนรุ่นหลังได้ศึกษาต่อไป มันคือการเชื่อมโยงระหว่างการออกแบบเชิง Urban และ Context รวมถึงในเชิง Academic ด้วย 

  ฟิวส์ : มองว่าเป็นเรื่องของ ‘อำนาจ’ ครับ อำนาจไม่ได้อยู่ในมือเรา นี่คือเรื่องหลัก แต่ละคนมีแนวคิดที่อยากจะพัฒนาก็จริง แต่เขาไม่มีอำนาจอะไรเลย เพราะคนที่มีอำนาจคือรัฐบาล เราผู้ไม่มีอำนาจเลยทำได้แค่ 2 ส่วน คือนำเสนอ ทำให้เห็นเป็นตัวอย่าง แต่ก็แค่ ‘ชั่วคราว’ เท่านั้น เพราะเราไม่มีอำนาจพอจะทำแบบถาวร และอีกอย่างคือการเรียกร้องในพื้นที่โซเชียลฯ อะไรก็ว่าไป สุดท้ายการตัดสินใจทั้งหมดก็ขึ้นอยู่กับผู้มีอำนาจอยู่ดี นี่คือปัญหาอันดับแรก 

  ปัญหาอันดับต่อมาคือ Mindet ของคนที่มีความหลากหลายในเชิงโครงสร้างสังคม ถามว่าทำไมทุกวันนี้เรายังไม่จอดรถให้คนข้ามทางม้าลายกันเลย ทำไมคนยังขี่มอร์เตอร์ไซค์ขึ้นฟุตบาท ทำไมยังไม่แยกขยะ ยังทิ้งขยะลงแม่น้ำกันอยู่ ถึงเราจะมีการรณรงค์กันแทบตาย มีกฎหมายต่างๆ นานา ก็ยังเหมือนเดิม สิ่งเหล่านี้มันเกี่ยวเนื่องกับเรื่องคัลเจอร์ เรื่องสังคม จนถึงเรื่องการศึกษา จนกลายเป็นภูเขาน้ำแข็งที่ลึกที่สุด แก้ยากที่สุดไปแล้ว 

  เราไม่ใช่นักการเมือง ไม่มีอำนาจใดๆ นอกจากอำนาจอ่อนๆ แบบประชาชนทั่วไป  สิ่งที่ทำได้คือวิขาขีพของเรา ดีไซน์เกิดขึ้นมาเพราะเราแก้ปัญหาต้นทางไม่ได้ เราจึงต้องแก้ปัญหาทางอ้อมด้วยสิ่งที่เรียกว่างานออกแบบ และ Cloud-floor ก็กำลังพยายามนำเสนอว่าดีไซน์จะสามารถไปเปลี่ยนพฤติกรรมของคน หรือไปกระตุ้นการพัฒนาให้เกิดขึ้นได้อย่างไรบ้าง

  ฟิวส์ : เทศกาลศิลปะอย่างดีไซน์วีคคือการนำเสนอความเป็นไปได้ของการพัฒนาพื้นที่ต่างๆ ให้เกิดขึ้น แต่หลังจากนั้นมันก็ขึ้นอยู่กับผู้มีอำนาจอยู่ดีว่าใครมีอำนาจในพื้นที่ตรงนั้น สมมติว่าเราไปจัดงานท่ีดีมากๆ งานหนึ่ง หรือไปเปิดเป็นพื้นที่สาธารณะสักแห่ง อยากเห็นมันเป็นแบบนั้นแบบนี้ ผ่านกระบวนการคิดมามากมาย สุดท้ายมีใครไม่รู้มาทำเป็นโรงแรม ก็จบ เราทำอะไรไม่ได้เลย มันจึงกลับมาที่ผู้มีอำนาจและผู้ลงทุนว่าเขาจะสร้าง Business และมี Mindset กับ Business ของเขาอย่างไร นอกจากนั้นความยากง่ายของแต่ละพื้นที่ก็ไม่เหมือนกันอีก บางพื้นที่ที่เป็นสาธารณะ หน่วยงานภาครัฐฯ มีความยืดหยุ่นให้อยู่ต่อได้ก็ดีไป หรือบางโปรเจ็กต์ก็ถูกต่อยอด เช่น งานออกแบบป้ายรถเมล์ของกลุ่ม Mayday เป็นต้น

  แต่ก็มีสินทรัพย์บางอย่างเช่นที่เราเพิ่งทำโปรเจ็กต์พัฒนาผู้ค้าแผงลอยข้างตึกไปรษณีย์กลางบางรัก โจทย์คือการที่เราเข้าไปทำอย่างไรให้เขามีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นกว่าเดิม ด้วยการจัดหาสิ่งของจำเป็นที่เขาจะนำไปต่อยอดการทำมาหากินของเขาได้ แต่ความยากคือต้องอยู่ภายใต้กฎหมายและข้อกำหนดเรื่องพื้นท่ีสาธารณะด้วย 

  โจ : โปรเจ็กต์พัฒนาผู้ค้าแผงลอยทำให้เราเห็นมิติของการทำงานที่หลากหลายขึ้นมาก คนมักจะถามว่าแล้ว Outcome ของดีไซน์จะเป็นอย่างไร เราก็จะบอกว่ามันไม่ใช่เรื่องของดีไซน์ด้วยซ้ำ แต่เป็นเรื่องของการจัดการ การสร้างความตระหนัก และการสร้าง Mindset มากกว่า เพราะในงานบางอย่างที่เราทำกับชาวบ้านหรือชุมชน เราต้องเข้าใจด้วยว่าเขามีความเปราะบางมาก ถ้าเราเอาดีไซน์ไปยัดใส่เขาอย่างเดียว เขาหงายแน่ จึงต้องอาศัยความค่อยเป็นค่อยไปมากๆ กับกระบวนการเหล่านี้ เหมือนเราทำหน้าเป็นคนกลางระหว่างชาวบ้านกับหน่วยงานภาครัฐฯ ซึ่งเราเองก็คาดหวังว่าโปรเจ็กต์เหล่านี้จะเกิดการพัฒนาต่อ และเกิดขึ้นระยะยาวต่อไปในพื้นที่อื่นๆ ของกรุงเทพฯ 

  ฟิวส์ : ผมว่ามันเหมือนบ้าน เราอยากอยู่บ้านแบบไหนเราก็เก็บกวาดบ้านอย่างนั้น ตัวอย่างที่ดีมีมากมาย ญี่ปุ่น เยอรมัน หรือประเทศอื่นๆ ในยุโรป เมืองเขาสะอาด มีสาธารณูปโภค มีการคมนาคมที่ดี มีสิ่งอำนวยความสะดวก ไม่นับปัญหาสังคมของเขานะ คือทุกที่อาจจะมีปัญหาเชิงสังคมของเขาอยู่ แต่ไม่ใช่ปัญหาเชิงกายภาพ การที่เราได้อยู่ในที่ๆ ถูกออกแบบมาให้มีสุขภาวะที่ดี อย่างน้อยกายภาพของเมืองก็ไม่ทำให้เราเจ็บป่วย นั่นคือสิ่งที่เราควบคุมได้ เพราะเป็นสิ่งที่สร้างขึ้นโดยมนุษย์ นอกเหนือจากสิ่งที่มนุษย์ควบคุมไม่ได้อย่างภัยธรรมชาติ อะไรแบบนั้น คำถามคือ ในเมื่อเมืองเกิดจากมนุษย์สร้าง ทำไมเราไม่สร้างเมืองที่มนุษย์สามารถอยู่อาศัยได้อย่างมีคุณภาพชีวิตที่ดีล่ะ ทำไมเราถึงปล่อยให้มันเป็นเมืองที่เรารู้สึกขยะแขยงมัน ท่อน้ำเหม็นไม่อยากเดินผ่าน ร้อนจังเลยไม่มีต้นไม้สักต้น ในเมื่อเมืองคือสิ่งที่มนุษย์สร้าง ทำไมเราถึงไม่อยากมีเมืองที่เราอยากอยู่  นั่นคือเหตุผลว่าทำไมการจัดการและพัฒนาเมืองถึงเป็นเรื่องสำคัญ

  โจ : พอเรายิ่งทำงานกับคนหลากหลายวิชาชีพ เรายิ่งเห็น Gap เยอะมาก แล้วพอเราได้เห็นความเจริญของบ้านเมืองอื่น และได้เห็นความลำบากของคนในประเทศเรา มันยิ่งทำให้อึดอัด เพราะเราเห็นสิ่งที่ดี สิ่งที่ไม่ดี แต่มันไม่ได้ถูกแก้ ซึ่งไม่ว่าเวลาจะผ่านมาแค่ไหน สำหรับบ้านเรา สิ่งที่คนต้องการมากที่สุดก็คือเรื่องพื้นฐาน ถ้าสามารถปูพื้นฐานที่ทำให้คนมีคุณภาพชีวิตที่ดีได้ก่อน ค่อยเป็นเรื่องต่อไป พื้นฐานของเมืองที่ดีจะทำให้คนที่เขาไม่ได้ ‘มี’ เหมือนกับเราสามารถเข้าถึงสิ่งนั้นได้ 

  ฟิวส์ : ผมว่ามันก็กลับมาที่การมองของผู้มีอำนาจในบ้านเราเหมือนเดิม เขาอาจตื่นเต้นกับเทคโนโลยี การมีตึกสูงๆ หน้าตาแจ๋วๆ มีรถไฟฟ้า คนในประเทศมีรถหรูขับ แบบนั้นมันเกิดการลงทุนมากมาย แต่การทำเมืองให้สะอาดมันไม่น่าตื่นเต้น ไม่เกิดการลงทุน ไม่มีสิ่งที่เรียกว่า Business เลย มีแต่สิ่งที่เรียกว่า ‘คุณภาพชีวิต’ กับ ‘ประโยชน์’ และนั่นเป็นสิ่งที่ประชาชนต้องการมากที่สุด 

  พอเราทำ Cloud-floor มาจนถึงตอนนี้ ได้เห็นว่ามันมีเพดานเหมือนกันว่า ถ้าเราไม่ได้อยู่ในจุดที่มีอำนาจ เราเปลี่ยนแปลงอะไรไม่ได้เลย เคยมีคนถามว่าทำไมถึงทำเพื่อคนอื่น คิดเพื่อคนอื่นตลอด ทำไมไม่อยากทำเพื่อตัวเอง ไม่อยากรวยเหรอ ผมก็รู้สึกว่าเรื่องพวกนี้เป็นปมในใจ อยากจะแก้มันให้ได้ ในเมื่อเมืองคนอื่นเขาดีได้ ทำไมเมืองเราดีไม่ได้ มันไม่ใช่ว่าเราทำเพื่อคนอื่นอย่างเดียว เพราะเราก็อยากอยู่ในเมืองที่ดีเพื่อตัวเราเองเหมือนกัน